De kunst van cacao: Chocoladestad Weesp
Op de terrassen klinken de glazen en het blauwe water klotst tegen de witte boegen van de plezierjachten. Generaties lang heerste in Weesp echter de donkerbruine cacao van de Van Houtens. De sporen van het befaamde chocoladegeslacht zijn nog overal in het middeleeuwse vestingstadje terug te vinden.
Het verhaal van de Van Houtens begint in het middeleeuwse centrum van Weesp. In 1850 verrees aan de Oudegracht de eerste Weesper cacaofabriek van Casparus van Houten. De fabriek groeide in rap tempo uit tot een grote internationale onderneming en de werkgelegenheid en welvaart in Weesp schoten omhoog. Van deze eerste fabriek en het treintje dat over de gracht liep, is nu weinig meer te zien: waar vroeger honderden arbeiders cacaopoeder produceerden, ploeteren tegenwoordig ambtenaren en bankmedewerkers. Maar hier, tussen de monumentale panden, witte bruggen en met waterlelies bedekte grachten, begint het verhaal van de Van Houtens en hun chocoladehegemonie. Een verhaal dat levendig verbeeld wordt in het 18de-eeuwse stadhuis van Weesp in het hart van de stad.
Het achttiende-eeuwse stadhuis van Weesp heeft de Van Houtens zien komen en gaan. De eerste cacaofabriek stond op de locatie van het huidige stadskantoor (het witte gebouw aan de rechterkant)
Een ode aan het chocoladegeslacht
Het statige stadhuis loop je niet binnen: dat betreed je. In de marmeren hal op de begane vloer verwelkomt Vrouwe Justitia elke bezoeker. Vroeger werd van hieruit niet alleen de stad bestuurd, maar ook recht gesproken. De schemerige kerkers achter het maagdelijk witte beeld herinneren aan deze periode. De brede eikenhouten trap leidt naar de Burgerzaal, waar het marmer en stucwerk verraden dat Weesp ook vóór de Van Houtens grote bloeiperiodes kende. Cees Pfeiffer – stadsgids en voorzitter van de Historische Kring Weesp – bevestigt dat: “Eigenlijk is het hele stadhuis bij elkaar gezopen dankzij de vroegere jeneverhandel, haha.”
Tussen de monumentale panden begint het verhaal van de Van Houtens en hun chocoladehegemonie
Hoewel het stadhuis uit 1776 – het pre-Van Houtentijdperk – stamt, vormt het museum op de tweede verdieping voor een groot deel een ode aan de drie opeenvolgende telgen uit het Van Houten-geslacht: Casparus senior, Coenraad en Casparus junior. In de statige Van Houtenkamers word je ondergedompeld in de wereld van chocolade en reclames uit vervlogen tijden. Onder toeziend oog van de Van Houtens – die vanaf de muur op ons neerkijken – laat vrijwilliger Henny trots de machine (een werkende maquette) zien om de stappen van het cacaoproductieproces te tonen.
In Museum Weesp zijn de Van Houtens nog springlevend en vind je bijvoorbeeld een miniatuurversie van de machine waarmee cacao werd geproduceerd
Het Chocoladekerkje toont de sociale betrokkenheid van de Van Houtens, die – behalve deze kerk – ook scholen, huizen en speelvoorzieningen lieten bouwen
Het Chocoladekerkje
Van het bestuurlijk hart van de stad en de eerste cacaofabriek, wijst stadsgids Cees Pfeiffer de weg naar een bijzonder monumentaal kerkje, op steenworpafstand van de eerste fabriek. Toen het cacao-complex eind negentiende eeuw verhuisde naar de rand van de stad, lieten twee zusters uit het chocoladegeslacht op deze plaats een kerk bouwen.
Tegenwoordig ligt de Van Houtenkerk ingeklemd tussen huizenblokken, maar dat maakt het kerkje dat uitkijkt op de Oudegracht des te verrassender. De witte muren, het donkere houtsnijwerk en de sfeervolle verlichting geven een intiem gevoel en maken het kerkje heel geschikt voor de vele culturele activiteiten die Stadsherstel Amsterdam hier organiseert. De Van Houtenkerk speelt nog steeds een belangrijke rol in het sociale leven van Weesp. Precies wat Anna en Jet van Houten in gedachten hadden.
Het Sluis- en Bruggenfeest
Weesp zie je op zijn best tijdens het Sluis- en Bruggenfeest. Links zie je een van de historische bruggen en rechts begint het feestgedruis
De maatschappelijke betrokkenheid van de Van Houtens leidde tot een sterk verenigingsleven en een hecht gemeenschapsgevoel. Het Sluis- en Bruggenfeest bewijst dat dat niet veranderd is: drie dagen lang is het Chocoladestadje gevuld met activiteiten en gezelligheid, waarbij de historische sluizen en bruggen centraal staan.
Het feest gaat terug tot 1978, toen de sluizen in het Smal Weesp gesloopt dreigden te worden. Maar daar waren de Weespers het niet mee eens. Met vereende krachten protesteerden zij tegen de sloop, en met succes: Elk jaar vieren de inwoners dat de gemeente de sluizen en bruggen repareerde in plaats van sloopte. Aan het einde van de zomervakantie zetten live-optredens, braderieën, wild water races en de beroemde ‘badeendjesrace’ daarom de binnenstad op zijn kop. Weespers, oud-Weespers en bezoekers klinken gezamenlijk met schuimende glazen bier, terwijl de muziek uit de speakers schalt en de badeendjes onder luid gejuich naar de finish zwemmen.
Fort aan de Ossenmarkt werd in 1861 gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig bevinden zich hier een muziekschool en verschillende verenigingen en bedrijven
Vesting Weesp
Dwalend door de middeleeuwse straten, op zoek naar sporen van de Van Houtens, vallen al snel de indrukwekkende vestingwerken op. In de 19de eeuw veroverden de Van Houtens vanuit Weesp de wereld met hun oplosbare cacaopoeder, maar in de eeuwen daarvoor had de stad een belangrijke verdedigingsfunctie. Van de 17de tot de 19de eeuw was Vesting Weesp onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. In hoog tempo verrezen in deze periode verschillende forten.
Aan de rand van het historische centrum prijken nog steeds vier bastions. Dit hadden er echter acht moeten zijn, waardoor Weesp liefkozend ‘de halve vesting’ wordt genoemd. Half of heel, het ronde Fort aan de Ossenmarkt en het in groen verscholen Fort Uitermeer, vertellen het verhaal van een bijzondere vestingstad, gebouwd om Amsterdam te beschermen. In dezelfde tijd werd de zoon van Coenraad van Houten – Casparus – geboren en ook hij zou zijn stempel op Weesp drukken. Voor we bij zijn villa komen, lonkt echter de gezelligheid rondom het Smal Weesp.
De oude sluizen zie je nog steeds, maar verder is van de vroegere binnenhaven weinig overgebleven. De brede kades en terrassen maken echter veel goed
Smal Weesp biedt uitkomst
De historische binnenstad wordt aan de westkant omringd door het water Smal Weesp. Ooit een belangrijke transportroute, tegenwoordig vooral een paradijs voor watersportliefhebbers. Sloepen en plezierjachten maken de vroegere binnenhaven onveilig en vanaf de aangrenzende terrassen genieten Weespers en bezoekers van het uitzicht op de monumentale Zwaantjesbrug en de Laurentiuskerk. Dankzij de cafés en restaurants valt hier altijd wat te beleven en in de zomer hangen overal sierlijke bloembakken met een waterval aan paars-witte bloemen.
Het Smal Weesp was ooit een belangrijke transportroute, tegenwoordig een paradijs voor watersportliefhebbers
Aan de ene kant mondt het Smal Weesp uit in de Vecht, maar aan de andere kant leidt het water naar de mooiste overgebleven herinnering aan de Van Houtens: Villa Casparus. Volgens stadsgids Cees Pfeiffer was de derde telg uit het Chocoladegeslacht gezegend met een uitstekend gevoel voor marketing. De naamsbekendheid en populariteit van Van Houtenchocolade groeiden daardoor snel en in het spoor van dit succes, verdubbelde de bevolking van Weesp. De fabriek barstte uit haar voegen en verhuisde naar de rand van de stad: een weiland aan het Smal Weesp.
Tegenwoordig wordt Villa Casparus omringd door nieuwbouwcomplexen, en de prachtige tuin en ‘het bos van Van Houten’ zijn verdwenen. Maar zelf heeft de villa weinig van haar schoonheid verloren
De 99 kamers van Villa Casparus
Casparus van Houten junior reisde veel. Dat weerhield hem er echter niet van de beroemde Amsterdamse architect Abraham Salm tegenover de fabriek een villa te laten ontwerpen die haar weerga niet kende. De welgestelde chocoladetelg kreeg een woning die bezoekers en bewoners laat wegdromen naar vervlogen tijden. De heldere oranjerode bakstenen en witte speklagen contrasteren met het groene gazon en donkerblauwe water van de vijver. De villa heeft nog steeds een enorme omvang.
Toch heeft een groot deel van de 99 kamers en de tuin – die zo groot was dat je gemakkelijk kon verdwalen – plaatsgemaakt voor moderne appartementen. Een paar meter verder prijkt wipmolen ’t Haantje. Casparus junior had een zwak voor de markante crèmekleurige molen. In 1896 kocht hij ’t Haantje om hem voor sloop te behoeden. De geboren marketeer beschouwde de molen echter ook als een geschikte reclamezuil. ‘t Haantje is tegenwoordig een woonhuis. Maar als trouwe poortwachter houdt hij aan de rand van het Smal Weesp precies in de gaten wie de stad binnenvaart.
Het Smal Weesp is een populaire ligplaats voor plezierjachten. In de zomer is het soms dringen om de nacht in Weesp door te mogen brengen
Een bruin laagje met gouden randjes
De Van Houtens kregen het voor elkaar om ‘Little Amsterdam’ in enkele decennia te bedekken met een chocoladelaagje en het rijke jenever- en vestingverleden van de stad naar de achtergrond te verdrijven. De chocoladefabriek sloot in 1971 haar deuren, maar het bruine goud dat de stad haar welvaart terugbracht wordt nog steeds gekoesterd. Weespers zijn trots op hun stad en haar verleden en dragen dit graag uit. Een bezoek aan dit kleine stadje is daardoor een beleving waar je je vingers bij aflikt. «
Over de auteur
