Nieuwsbrief
10 min read

Reizen na corona (deel 1)

Hoe kunnen we na de pandemie nog met goed fatsoen op vakantie?

Illustratie: Maaike Canne
Illustratie: Maaike Canne

Met het einde van de pandemie in zicht verheugen we ons op een welverdiende vakantie. Maar hoe? Stappen we weer massaal in het vliegtuig, met alle klimaatschade en overtoerisme van dien? Of brengt de coronacrisis het inzicht dat het beter moet? Reisjournalist Sander Groen blikt in een drieluik vooruit op de toekomst van het reizen na corona. Deel 1: De Grote Reset.

De zomer van 2030 leek op een apocalyptische sciencefictionfilm: massale bewonersprotesten op de Wallen en de Dam, bezette toeristische attracties, uitgebrande hotels, opgejaagde en gewonde toeristen, ME’ers die tussen de rellen door slapen in de gangen van het koninklijk paleis en het Grand Hotel. Ook in Barcelona, Parijs, Rome, Praag en Dubrovnik werd geprotesteerd, maar nergens zo fel als in Amsterdam, dat het jaar ervoor werd bezocht door 30 miljoen toeristen. Inmiddels is de rust weergekeerd, nadat burgemeester Rutte via een noodverordening draconische maatregelen nam, zoals de sluiting van budgethotels en een gebiedsverbod voor buitenlandse bezoekers binnen de ring.

In Venetië, waar het aantal toeristen tussen 2020 en 2030 verdubbelde tot 60 miljoen per jaar, pakt men het anders aan. Toeristen zijn daar niet verbannen, maar kregen ruim baan: de oude stad is nu ’s werelds grootste openluchtmuseum. Tickets zijn te koop bij de gemeente, vanaf 2500 euro per persoon voor een driedaags verblijf, inclusief maaltijden, bootvervoer en gondelvaart, entree tot musea en attracties, en overnachtingen in een vijfsterrenhotel. De opbrengsten, zo’n 10 miljard euro per jaar, worden besteed aan versterking van de waterkering en de bouw van Nuova Venezia, een nieuwe stad voor de vroegere bewoners van het oorspronkelijke Venetië.

De bovenstaande kristallenbolvisioenen zijn natuurlijk volstrekt ongeloofwaardig. Voorspellen hoe het toerisme er uitziet over tien jaar is ondoenlijk – we weten niet eens hoe de wereld ervoor staat over een paar maanden, als de stofwolken van de coronapandemie neerdalen. Intussen wordt de reisbranche hard getroffen: KLM boekte het grootste verlies in haar ruim honderdjarig bestaan, reisgigant TUI zag 85 procent van de omzet verdampen, kleinere reisorganisaties staan op omvallen en er zijn miljoenen reisvouchers uitgegeven waarvan maar de vraag is of die allemaal wel verzilverd kunnen gaan worden. We hebben er straks na de crisis meer dan ooit behoefte aan, maar kúnnen we dan nog wel op vakantie?

Illustratie: Maaike Canne
Illustratie: Maaike Canne

330 miljoen bomen

Dansende Omanieten en Indonesiërs, caipirinha’s bij de stand van Brazilië en Belgisch bier bij Toerisme Vlaanderen, drukte bij opkomende bestemmingen als Republika Srpska en Ras Al Khaimah, lezingen, presentaties en prijsuitreikingen: ruim 100 duizend mensen bezochten begin 2020 de 50ste editie van de Vakantiebeurs. Die vindt jaarlijks plaats in januari en dat is geen toeval: met de feestdagen achter de rug is dat normaliter de maand waarin mensen plannen maken voor hun zomervakantie. Twee weken later zette het coronavirus een streep door alle vakantieplannen. De Vakantiebeurs van dit jaar werd aanvankelijk uitgesteld naar april, maar uiteindelijk toch afgeblazen. Want er valt momenteel niks te reizen.

De reiswereld krijgt minder mededogen van de publieke opinie dan andere getroffen branches, zoals de horeca, detailhandel en cultuursector. De coronacrisis sloeg toe op een moment dat (massa)toerisme geregeld ongunstig in het nieuws kwam. Zo loopt Greenpeace te hoop tegen KLM, wier 35 miljoen passagiers in 2019 een CO2-uitstoot opleverden van 8,6 megaton. Om die te compenseren zouden 330 miljoen bomen moeten worden geplant – twee keer zoveel als er nu in Nederland staan. Dan hebben we het nog niet over vrachtvluchten, over honderden andere luchtvaartmaatschappijen of over andere grootvervuilers, zoals cruiseschepen en megahotels. Misschien maar goed dat de reisbranche even stilstaat, zodat de wereld op adem kan komen?

Behalve kommer en kwel biedt de crisis ook kansen, zo klinkt het. Dit is hét moment om alles anders aan te pakken – beter, slimmer, schoner, duurzamer, inclusiever en innovatiever, met aandacht voor mens, milieu en maatschappij. Het is hoog tijd voor De Grote Reset, ook als het om reizen gaat. Dat idee wordt breed gedragen: uit allerhande onderzoeken en onderzoekjes blijkt dat een groot deel van de Nederlanders, variërend van 40 tot 80 procent, duurzaam reizen belangrijk vindt. Vliegschaamte, klimaatzorgen en goede voornemens leidden echter nog niet tot een gedragsverandering: het aantal passagiers op Nederlandse luchthavens groeide van 36 miljoen in 1999 tot 81 miljoen in 2019 – een ruime verdubbeling.

Recordaantal passagiers op Nederlandse luchthavens in 2019
Uit onderzoeken blijkt dat een groot deel van de Nederlanders, variërend van 40 tot 80 procent, duurzaam reizen belangrijk vindt en daar ook best wel wat meer voor wil betalen. Vliegschaamte, klimaatzorgen en goede voornemens leidden echter nog niet tot een gedragsverandering: het aantal passagiers op Nederlandse luchthavens groeide van 36 miljoen in 1999 tot 81 miljoen in 2019 – een ruime verdubbeling.

Ontwrichtend overtoerisme

Zijn die kristallenbolscenario’s eigenlijk wel zo ongeloofwaardig? Tijdens de coronacrisis werden soms parken, bossen en stranden ontruimd, maar het afsluiten van attracties wegens te grote drukte gebeurt al langer. In 1977 ging de Noord-Spaanse grot van Altamira dicht, toen de eeuwenoude rotstekeningen niet bestand bleken tegen de bezoekersdrommen. In 2018 werd het Filipijnse bounty-eiland Boracay afgesloten, want feestvierende bezoekers hadden het veranderd in een ‘open riool’. In de afgelopen jaren gingen ook vijf Thaise eilanden, het Indonesische eiland Komodo, een basiskamp van de Mount Everest en het bergpad naar de eeuwenoude Incastad Machu Picchu in Peru op slot, plus een IJslandse kloof die beroemd werd dankzij Game of Thrones en Justin Bieber.

Op steeds meer plekken wordt de toerist persona non grata. De Sixtijnse Kapel in het Vaticaan, de vijf Italiaanse dorpjes van Cinque Terre, rotsstad Petra in Jordanië, de Amsterdamse Wallen, de Venetiaanse grachten, het Indonesische eiland Bali en de Cambodjaanse tempelstad Angkor – de lijst van plekken die dreigen te bezwijken onder overtoerisme is eindeloos. Naarmate de druk van het massatoerisme toeneemt, zal het steeds verder worden ingeperkt, bijvoorbeeld door het aantal bezoekers te limiteren, openingstijden of verblijfsduur te beperken, mensen te verplichten een tijdslot te reserveren of ticketprijzen te verhogen.

Het zal zo’n vaart niet lopen, zegt u nu misschien, want er zijn nog genoeg plekken op aarde over die níet platgelopen worden, bijvoorbeeld omdat die bestemmingen onbekend of onbereikbaar zijn. Mijn laatste verre reis voor de corona-uitbraak voerde naar Guyana, het minst bezochte land van Zuid-Amerika. Toeristische infrastructuur is er nauwelijks, binnenlandse verplaatsingen gaan met propellervliegtuigjes en zo kost een tweeweekse vakantie inclusief vervoer, accommodaties en excursies al snel tienduizend euro per persoon. Guyana ontvangt toeristen met open armen, maar de meeste mensen kunnen dat niet betalen. Wie weet is reizen straks weer louter weggelegd voor de elite, zoals vijftig jaar geleden.

Vliegtickets voor een tientje

Een negatief reisadvies voor alle landen ter wereld – dat is niet eerder voorgekomen. Momenteel moeten we thuis blijven, maar zodra het met je vaccinatiepaspoort in de hand weer mogelijk is om naar het buitenland te reizen, dan zullen we dat ook doen, want wát een rotperiode hebben we doorstaan en wat hebben we het verdiend. Toen de Britse premier Johnson zijn routekaart uit de lockdown presenteerde, waaruit bleek dat buitenlandse reizen medio mei weer mogelijk zouden moeten zijn, ontstond er een run op zomervakanties. De Britten gaan komende zomer massaal met easyJet, Ryanair en Thomas Cook op vakantie naar Spanje, Portugal, Griekenland en Turkije.

Hier in Nederland riep premier Rutte expliciet op om géén buitenlandse zomervakanties te boeken, toch stunten TUI, Corendon en Sunweb er volop mee: er is keuze uit Turkse costa’s, Balkanstranden, Canarische eilanden of Dubai, maar verder weg kan ook, naar de ABC-eilanden, Egypte of Bali. Lage prijzen, hoge kortingen, minimale aanbetaling, flexibel omboeken, gratis annuleren en repatriëringsgarantie: de reisorganisaties weten dat we behoefte hebben aan zekerheid, maar ook staan te trappelen om weer in het vliegtuig te stappen. Vergeet 2020, 2021 wordt het nieuwe 2019, we kunnen weer reizen. Met z’n allen, en zo goedkoop, vaak en ver mogelijk. Bon voyage!

Alle alarmbellen rinkelen, toch wijst alles erop dat we in het post-coronatijdperk weer snel zullen vervallen in oude patronen. Terug naar ‘het oude normaal’: terug naar vliegtickets voor een tientje en pakketvakanties voor een prikkie, naar kuddegedrag, overtoerisme en overlast. De manier waarop we reizen moet veranderen – daarover meer in deel 2 van dit drieluik, over de revival van de internationale trein, en deel 3, over verantwoorde verre reizen. Gaan we op dezelfde voet verder, dan wordt er steeds meer gesloten, beperkt, verboden of onbetaalbaar, totdat we uiteindelijk geen kant meer op kunnen. Een halve eeuw na de democratisering van het reizen volgt de ontdemocratisering van het reizen. Tenzij we nú op die Grote Resetknop drukken.

Zo word je een betere reiziger: 10 tips
1. Blijf in de buurt. Die ene vliegvakantie naar Bali is even belastend voor het klimaat als 160 treinvakanties naar de Côte d’Azur.
2. Lekker weg in eigen land. Ken je Thailand beter dan je achtertuin, kijk dan voor reisinspiratie op vk.nl/groenopreis en vk.nl/ommetjes.
3. De trein is fijn. Geniet van het uitzicht en ontspan. Meer over internationale treinreizen volgende week in deel 2 van dit drieluik.
4. Beschouw de reis naar je bestemming niet als noodzakelijk kwaad, maar als onderdeel van je vakantie. Geef wat meer uit voor extra comfort.
5. Vermijd kuddegedrag. Terwijl duizend mensen samendrommen rond de Trevi-fontein voor dezelfde selfie, is het drie straatjes verderop lekker rustig.
6. Vergeet je reisgids. Maak kennis met de lokale bevolking en laat je door hen de weg wijzen of op sleeptouw nemen.
7. Reis verantwoord en ondersteun de lokale economie van het land, bijvoorbeeld door te verblijven in zelfstandige hotelletjes.
8. Toch op vliegvakantie? Ga niet driemaal per jaar een week, maar eenmaal per jaar drie weken. Meer over verantwoorde verre reizen in deel 3.
9. Wees origineel. Ga niet óók naar Bali omdat al je vrienden het daar fantastisch vinden. Bepaal je eigen agenda en ontdek nieuwe bestemmingen.
10. Verdwaal, dan kom je nog eens ergens.

TEE 2.0: de comeback van de internationale trein
Dit is het eerste deel van een drieluik waarin reisjournalist Sander Groen vooruitblikt op de toekomst van het reizen na corona. Volgende week dinsdag deel 2, over een nieuwe gouden tijd voor de internationale trein. Nadat de afgelopen decennia veel verbindingen verdwenen, keert nu het tij: er zijn plannen voor een nieuw netwerk van Europese dag- en nachttreinen. Op dinsdag 13 april het derde en laatste deel, over de toekomst van verre reizen.

Tekst: Sander Groen, illustratie: Maaike Canne

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.